به گزارش قدس آنلاین؛  یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های رنگ باخته در جامعه اسلامی در ادوار مختلف و به خصوص دوران مدرن کنونی، گفت‌گو ، مناظره و بحث منطقی، مستدل و علمی است.

این همان موضوع اساسی و حیاتی است که امروزه جامعه ما و نیز جامعه جهانی به شدت به آن نیاز دارد و شیوه و منش و سیره امام رضا(ع) به عنوان مبدع این گونه مناظرات در کنار سایر ائمه اطهار همچون امام جعفر صادق (ع)  باید مورد توجه همه اهل فضل و نخبگان علمی جامعه اسلامی به عنوان یک میراث فکری و انسانی قرار گیرد.

اگر در جامعه ‌ای گفتگو جای خود را به ستیزه‌ گری و درهم آمیزی خشمگینانه بدهد، اگر به جای کلام و نوشتار، مشت و ناسزا و بدگویی در یک جامعه رواج داشته باشد، اگر دو طرف یک ماجرا، از دو عالم گرفته تا دو عامی، از دو سیاستمدار گرفته تا دو صاحب کار و... از هر طیف و صنف و گروه و دسته‌ ای، به جای گفتگو کردن و سخن راندن و تمرین منطق و استدلال نمودن، در جهت تشنج‌زایی و ارعاب و هوچی گری و فحاشی و... گام بردارند، بی تردید آنچه برای مردمان آن جامعه باقی خواهد ماند، نه رشد علمی و معرفتی و اعتلای فکری و آموزشی و تربیت صحیح، بلکه درگیری و تشنج و ناسزاگویی و ناسزاشنوی خواهد بود.

قدس آنلاین به انگیزه «دهه کرامت» با حجت الاسلام دکتر «روح الله توحیدی‌نیا»  پژوهشگر حوزه و دانشگاه گفت‌وگویی را در زمینه شیوه‌ها، اسلوب و اخلاق گفت‌وگو از منظر امام هشتم شیعیان رضا(ع)  به عنوان الگو و سرلوحه در شیوه مباحثه و اخلاق گفتگو در جهان مدرن امروزی ترتیب داده است که در ادامه می‌خوانید.

قدس آنلاین:به عنوان پرسش اول، به نظر جنابعالی شخصیت امام رضا(ع) از چه جهت می‌توانند به عنوان الگویی در فضای علمی و جریان آگاهی بخشی در جامعه کمک کنند؟

با توجه به شخصیت، مخاطب و عصر و زمانه حضرت رضا(ع)، اگر بنا باشد به مهم ترین ویژگی‌های ایشان در میان ائمه هدی(ع) بپردازیم، بدون تردید از نخستین خصوصیت‌ها «تعامل گری هوشمندانه امام(ع)» است. به این معنی که ایشان با نگاهی راهبردی، با ورودی جدی و بدون هیچ محدودیت به تعامل فکری با صاحبان فکر و سخن پرداختند؛ و از آن مهم تر اینکه در این گفتگوها، اخلاق حسنه و تحمل حرف مخالف را با روشمندی در سخن و خلاقیت در استدلال جمع کردند. این نکته را هم توجه داشته باشیم که هدف امام را نباید به پاسخگویی به یک یا چند نفر تقلیل داد و سطح کارآمدی سیره و عمل حضرت را چنین محدود دانست. نوع بیان امام(ع) در گفت‌وگوها و مناظرات به شکلی است که هم به رشد فضای فکری زمانه خود توجه دارند و هم به نوعی احیای تفکر شیعه در گفت‌وگو با مخالف و اهمیت آزاداندیشی را البته با قید «اجتناب از حواشی» دنبال می‌کنند. توجه به همین مفاهیم و مشاهده نمونه های آن روشن می‌کند که تا چه اندازه این وجه شخصیت امام هشتم(ع) در عموم فضای علمی و فرهنگی ما مورد بی مهری قرار گرفته است.

قدس آنلاین: مقصود حضرتعالی تعاملاتی است که حضرت در مرو با صاحبان ادیان و مذاهب داشتند؟

این مطلبی است که به اشتباه جا افتاده است. اینکه گفته می‌شود حضرت رضا(ع) تنها با ادیان دیگر، آن هم در دوره حضورشان در مرو مناظرات و گفت‌وگوهایی داشته‌اند، یکی از نتایج عدم بهره مندی پژوهشگران ما از روایات حضرت در مدینه برای احیای تاریخ زندگانی امام رضا(ع) در این شهر است. به عکس، مطابق برخی اخبار مأمون و اطرافیان وی، حضرت را از پیش به قدرت استدلال و مواجهه عالمانه در موضوعات گوناگون دینی می‌شناسند و معلوم است اخباری که درباره امام(ع) در این باره مطرح بوده از قبل به مرو رسیده است. می دانیم حضرت بارها در مدینه و یا در مسیر مهاجرت به مرو به گفت‌وگو با صاحبان فکر و نظر پرداخته‌اند و این نشان می‌دهد گفت‌وگو زمان و مکان و شرایط خاصی را نمی طلبد.

قدس آنلاین: حضرت در چه فضایی و با چه نگاهی حضرت به چنین تعاملاتی می‌پرداختند؟

در دوران امام رضا(ع) گفتگوها و مناظرات علمی و به ویژه اعتقادی اوج گرفته یا در حال اوج گیری است و آنچه برای ما مهم است، در درجه اول، نفس ورود امام رضا(ع) به محافل و جلسات گفت‌وگو و مناظره است. امروز نیز ما در چنین فضای به سر می‌بریم و چه بسا با شرایط ویژه تری از گسترش شبهات مواجهیم که بی تردید حضور و حمایت قوی و موثر فقها یا مجتهدان دینی را می‌طلبد. اما در مورد چگونگی نگاه حضرت در این گفت‌وگوها باید عرض کنم اولا ایشان نگاهی راهبردی داشتند لذا وقتی مشاهده می‌کردند که فرد یا گروهی از توان یا پشتوانه و وجاهت قابل توجهی برخوردار نیست از گفت‌وگو با ایشان کناره نمی‌گرفتند. از مجموع رفتار ایشان می‌توان اینطور فهمید که ایشان با گفت‌وگوی خود جلوی تداوم گسترش انحراف و رواج یک فکر التقاطی را می‌گرفتند. البته همین نگاه راهبردی سبب می شد تا برخی از گروه‌ها مثل غلو کنندگان درباره ائمه(ع) به دلیل ضربه هایی که با عمل کورکورانه شان به مقام و اهداف ائمه هدی(ع) می‌زدند، مورد طرد امام(ع) قرار گیرند.

قدس آنلاین: اشاره کردید که حضرت به صورتی جدی و بدون تسامح وارد این گفت‌وگوها می شدند. مقصودتان چه بود؟

ویژگی دیگر گفت‌وگوهای امام(ع) آن بود که به هیچ روی ایشان در این تعاملات اهل تسامح نبودند به این معنی که با جدیت و تمام توان بر مبانی مسلّم تاکید می‌کردند و همچنین در حد امکان تا رسیدن به نتیجه به گفت‌وگو ادامه می‌دادند. این موضوع را می‌توان از نوع تعاملاتی که حضرت با برخی افراد فرقه واقفیه داشتند، متوجه شد. حضرت در برابر این گروه که بسیاری شان به اشتباه و ناخواسته در دامان برخی از سوء استفاده کنندگان از مقام وکالت امام کاظم(ع) افتاده بودند، با اتکا به مبانی اسلامی به استدلال در مورد امامت خویش و رد تفکرات انحرافی واقفیان می‌پرداختند. بازتاب این جدیت امام(ع) جایی است که در برخی مناظرات، حضرت وقتی متوجه می‌شوند فردی خود را در مورد مبانی دین به تجاهل زده است با واژگانی مستقیم و بدون رودربایستی مورد خطاب قرار می‌دادند. البته این جدیت لحظه‌ای سبب شکل گیری فضای تقابلی و موجب نزاع و تنش نمی‌شد.

قدس آنلاین: نوع برخورد حضرت با اندیشمندان و یا کسانی که با ایشان به گفت‌وگو می‌نشستند چگونه بود؟

اشاره کردم که ویژگی دیگر گفتگوهای امام رضا(ع) عدم محدودیت مخاطبان امام(ع) است. ما می‌بینیم حضرت حتی با فرد زندیق که نظرات یا عملکردهای بسیار متعارضی با آموزه های اولیه اسلام دارد،گفت‌وگو می‌کنند. جالب است متن گفت‌وگوهای امام رضا(ع) نشان می‌دهد که حضرت حتی به صورتی سخن نمی‌گفتند که طرف مقابل احساس تکلف و سختی کند. به عکس اندیشمندان بدون هیچ محدودیت محتوایی و حتی افرادی با سطح علمی پایین بدون محدودیتی از جهت نوع بیان، پرسش‌های خود را مطرح می‌کردند و امام رضا(ع) نیز به یک یک آنها پاسخ می‌دادند. این نوع تحمل همان ویژگی است که از آن به مدارای اسلامی تعبیر می کنیم؛ چیزی که امروزه نیاز بسیاری به آن به ویژه در بین مسئولان در هنگام گفت‌وگوی‌شان با مردم یا دیگر مقامات مسئول داریم. خصوصیت مهم دیگر روشمندی و خلاقیت امام رضا(ع) در گفت‌وگوهایشان است که بر همین اساس حضرت با زبان علمی و مبانی طرف مقابل با مخاطب سخن می‌گفتند که نمونه‌های متعددی را در مناظرات ایشان با صاحبان ادیان و مذاهب دیگر می‌توان دید. چنانکه تسلط امام(ع) به افکار طرف مقابل یعنی بزرگان مسیحیت و یهودیت مثال زدنی است.

به نظر می‌رسد یکبار دیگر باید سیره تعاملی امام رضا(ع) را تمام متفکران جهان اسلام مطالعه کنند. البته پژوهشگران ما نیز باید از کارهای سطحی در اینباره عبور کرده و به کارهای بین رشته‌ای و با هدف کاربردی نمودن سیره امام(ع) در این زمینه اقدام نمایند. ما باید بدانیم برای عبور از اختلافات و بحران‌هایی که ریشه در مسائل فکری دارد در همه سطوح نیازمند تعاملی رضوی هستیم.

قدس آنلاین: در پایان لطفا برخی آثارتان را درباره امام رضا(ع) معرفی بفرمایید.

با عنایت حضرت رضا(ع)، دو کتاب در دست انتشار است. کتابی که تلاش شده با صورتی روشمند به بازخوانی ابعاد زندگانی امام(ع) بپردازد که انشاءلله توسط پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به چاپ خواهد رسید. اثر دیگری نیز به زودی منتشر می‌شود که ارزیابی مهم‌ترین منبع تاریخ و سیره حضرت، یعنی کتاب عیون اخبارالرضا(ع) را در آن دنبال کرده‌ایم. طرحی هم در دست اجراست که اندیشه سیاسی حضرت به طور کاربردی و در عرصه‌های گوناگون مورد توجه قرار خواهد گرفت.

انتهای پیام/